Thứ Bảy tuần trước, nhân viên thành phố trong nhóm “Kế Hoạch Quy Hoạch Khu Vực Nhỏ East End (SAP)” của Thành phố Falls Church (có gây ảnh hưởng đến khu Trung tâm Thương Mại Eden) đã tiến hành tổ chức tại -Trung tâm Eden của người Mỹ gốc Việt- buổi sinh hoạt đầu tiên trong số bốn buổi “pop-ups” để thảo luận về kế hoạch “East End SAP” của Thành phố Falls Church, đồng thời cũng để lắng nghe và tiếp nhận ý kiến ​​đóng góp của quý vị tiểu thương trong khu Eden và cộng đồng người Mỹ gốc Việt. 

Nhóm East End SAP đã dành cả ngày để sinh hoạt tại đài phun nước bên ngoài khu vực mang tên “Sài Gòn West” của Trung tâm Eden, một không khí nhộn nhịp với các đám đông liên tục vây quanh bàn tổ chức sự kiện. Nhiều người cho ban Tổ chức biết đã nghe tin đồn về chương trình quy hoạch của East End SAP, chủ yếu là Trung tâm Eden có thể bị phá bỏ.

Tham dự buổi pop-ops còn có khoảng mười tình nguyện viên của Việt Place Collective (VPC)–một tổ chức vô vụ lợi cấp cơ sở– rất quan tâm đến việc bảo tồn và phát huy di sản của cộng đồng người Việt trong khu vực.  Lý T. Bình, Thành viên trong ban Tổ chức VPC nói, “Với buổi sinh hoạt pop-up này, VPC chúng tôi muốn chắc chắn là thành phố sẽ có dịp thu thập đầy đủ ý kiến ​​đóng góp từ các tiểu thương trong khu thương mại Eden và từ các khách hàng người Việt”, Bình cho biết  các thiện nguyện viên cũng đã xung phong vào làm thông dịch viên giúp ban Tổ chức. thay cho người thông dịch đã ký hợp đồng với  thành phố nhưng vắng mặt. Bên thành phố đã có chuẩn bị sẵn các tài liệu bằng tiếng Việt và tiếng Anh.

“Xin gởi lời hoan nghinh đến nhóm Viet Place Collective đã trợ giúp cho các nhân viên thành phố có dịp tiếp cận, nỗ lực kết nối với các tiểu thương trong khu Eden, cũng như mang lại cơ hội cho các vị tiểu thương này có dịp nói lên tiếng nói của mình.”  Bà Letty Hardi, Phó Thị trưởng Thành phố Falls Church, -người đã lớn lên tại Trung tâm Eden vào những năm 1990- cho biết, quyền sở hữu kinh doanh nhỏ là một phần trong câu chuyện nhập cư của chính gia đình bà. Bà cũng nói “Với những gì đã mắt thấy, tai nghe, tôi xin nói rằng Trung tâm Eden là một nơi rất đặc biệt. Do đó chúng tôi có biết bao trách nhiệm lớn lao trong công tác tôn vinh nền văn hóa và hỗ trợ các hoạt động kinh doanh, các phương thức sinh kế rất đa dạng trong Kế hoạch Quy Hoạch Khu vực Nhỏ [East End] mà các thế hệ tương lai có thể vui hưởng.”

Pop-ups là một thuật ngữ phổ biến hiện nay, ý nói đến các buổi sinh hoạt được tổ chức không chính thức và đôi khi chỉ là tự phát!-Dù VPC ủng hộ những buổi pop-ups này và nhìn nhận những buổi sinh hoạt như thế này là một nỗ lực của thành phố muốn tiếp cận với các tiểu thương tại Trung tâm Eden; nhưng đồng thời các tình nguyện viên VPC cũng đã có lời phê bình cách thành phố thực hiện các nỗ lực tiếp cận với cộng đồng khi tiến hành thảo luận về Kế hoạch Quy hoạch Khu vực Nhỏ. Bình cho biết “Mỗi khi thành phố nghĩ đến trung tâm Eden, thành phố nghĩ chỉ cần tiếp xúc với đại diện của chủ.” Bình còn nói thêm,ngay trước lúc thành phố tổ chức các buổi sinh hoạt này mà thành phố cũng đã quên mất sự có mặt của các vị tiểu thương, trong khi chính các quý vị đó mới thực sự là những người dễ bị tổn hại nhứt khi có bất kỳ thay đổi nào trong khu vực. Do đó, “chúng tôi đang cố gắng phá vỡ cung cách làm việc thiếu cẩn trọng này và cũng muốn nhắc nhở thành phố rằng nơi đây đang có một cộng đồng gồm hơn 100 tiểu thương đang cần rất nhiều, những trợ giúp đặc biệt.”

Trên Bảng Thông Báo vẫn luôn được treo trên tường ở lối đi bên ngoài của Trung tâm Eden, có dán sáu Tờ Thông Báo với nội dung nhấn mạnh rằng “Trung tâm Eden sẽ không được bán hay tái phát triển” và cũng nhấn mạnh “nhiều doanh nghiệp hiện đang có hợp đồng thuê, có hợp đồng sẽ kéo dài đến năm 2060!” Trên tờ thông báo cũng khuyến khích việc tham gia vào các buổi sinh hoạt pop-ups của thành phố, nhưng không hề cho biết ngày, giờ nào sẽ sự kiện sẽ diễn ra cả.

Các nhà hoạt động VPC cũng nêu lên vấn đề là thậm chí trên bản thông báo đã  không đề cập đến sự hiện diện của người Việt tại Trung tâm này, thì còn nói chi đến việc bảo tồn văn hóa Việt – Bình nói, “tất cả sáu bản thông báo đều bằng tiếng Mỹ, chủ nhà hiếm khi tìm cách giao tiếp bằng tiếng Việt với người thuê nhà.” 

Ưu tiên hàng đầu của VPC nêu lên là Hội đồng Thành phố nên có -một Điều phối viên toàn thời gian người Việt- đặc trách công việc Tiếp cận với Cộng đồng.  Jenn Trần, Điều phối viên phụ trách Tiếp cận Cộng đồng của VPC, cho biết, “Chúng tôi ra làm việc với cộng đồng là để đảm bảo người dân Việt được cung cấp đầy đủ thông tin.” Cô cho biết, thiếu sót thông tin minh bạch từ thành phố và người chủ, gần đây là nguyên nhân dẫn đến việc lan truyền tràn lan những thông tin sai lệch, có cả việc Trung tâm Eden sẽ bị đóng cửa vì kế hoạch SAP East End này. “Chúng tôi đã cật lực xây dựng mối quan hệ với các tiểu thương trong Eden là để có thể hiểu các mối quan tâm, lo lắng cũng như sự kỳ vọng của họ cho tương lai, chứ không phải để đưa ra các giả thuyết hoặc là đem áp đặt ý định của thành phố về một ‘quy hoạch tốt’ vào.

Tiếng Vọng Của Lịch Sử Gây Sự Lo Ngại Phải Bị Di Dời

Khi tất cả mọi người, ai cũng đều bày tỏ một mong muốn giống nhau — hãy để Trung tâm Eden còn tồn tại là một trung tâm văn hóa và thương mại của Việt Nam — Ban đầu, nếu không hiểu hoàn cảnh lịch sử nào đã đưa người Việt đến mảnh đất ở ngay giữa Seven Corners này thì có thể sẽ khó hiểu nguồn gốc của sự chống đối của cộng đồng -về kế hoạch quy hoạch thành phố-.  Trước Chiến tranh Việt Nam, đã có khoảng 15.000 người Việt tới sinh sống tại Hoa Kỳ sẵn rồi. Sau khi Sài Gòn sụp đổ vào năm 1975, thì 140.000 người Việt, mà ngày nay được coi là “làn sóng tị nạn đầu tiên”, đã được chấp nhận vào Mỹ. Những người tị nạn này phần lớn là những gia đình giàu có hoặc học thức của đất Sài Gòn, đã bỏ lại sau lưng tất cả, chạy trốn với ít tiền bạc, đồ trang sức được may giấu trong quần áo.  “Làn sóng tị nạn đầu tiên” này đã được chào đón nồng nhiệt vào một đất nước, đang sốt sắng muốn tỏ lòng ăn năn, sau khi chính họ đã kết thúc một cuộc chiến sai lầm và không được lòng dân. 

Vốn quen sống gần Thủ đô, nhiều người trước khi rời Việt Nam đi tị nạn, nếu như không tái định cư ở Miền Tây nước Mỹ, thì họ đã được nghe kể về Arlington như một nơi lý tưởng để tái định cư. Bởi vậy, đến năm 1980, khi số người nhập cư Việt Nam đã tăng từ 15.000 lên 245.000, thì đã có 15 phần trăm tổng số người Việt tới nước Mỹ đã định cư ở Arlington, chủ yếu là ở khu phố Clarendon, một trong số nhiều khu phố “Sài Gòn Nhỏ” mọc lên trên khắp đất nước Hoa Kỳ trong thời gian đó.

Khoảng thời gian 15 năm trước đó, khu Clarendon đã bị xuống cấp khi chánh phủ bắt đầu làm đường xa lộ Capital Beltway, đồng thời Tysons Corner với các khu phát triển mới có các bãi đậu xe cũng bắt đầu xây dựng đã khiến nhiều cửa hàng phải đóng cửa — và cũng cùng lúc, công trình xây dựng ga xe điện ngầm Clarendon gây thêm nhiều sự gián đoạn.  Mọi sự việc xảy ra đã khiến giá thuê nhà xuống giá rẻ tới mức chỉ còn có 1 đô la cho một foot vuông, tạo cơ hội thuận lợi tuyệt vời cho những người hàng xóm di dân mới tới ở khu vực này bắt tay vào việc mướn nhà, mở tiệm.

Nơi khu “Little Saigon” này, người Việt có một nơi để chia xẻ tin tức của bằng hữu và gia đình, một nơi để gởi các gói quà về quê nhà. Và một nơi có chỗ để giải trí, có các cửa hàng tạp hóa đặc sản, cửa hàng quà lưu niệm quen thuộc … để mua sắm.

Tuy nhiên, sự thành công ở nơi này chỉ tồn tại trong một thời gian ngắn. Ngay sau khi ga Clarendon thành lập tuyến xe đường Orange vào tháng 12 năm 1979; thì các tòa nhà cũ kỹ quanh đó đã phải bỏ trống chờ bị phá dỡ để được xây dựng lại thành các chung cư cao tầng, lập tức lúc đó, giá thuê nhà đã tăng vọt lên tới 25 đô la một foot vuông!

Quận Arlington đã lên tiếng mạnh mẽ về việc hỗ trợ cộng đồng Việt Nam khi lên kế hoạch phát triển thêm. Một bài báo của tờ New York Times năm 1989 đã đề cập đến việc di dời Little Saigon ra khỏi Arlington – mà vào thời điểm đó, Little Saigon đang chiếm một nửa số cửa hàng ở Clarendon.  Andrea Grenadier, Giám đốc Điều hành của Clarendon Alliance, đã phát biểu rằng “Chúng tôi muốn người Việt ở lại, vì người Việt đã biến khu phố này thành một nơi mà mọi người không chỉ đến để làm việc mà còn đến để sinh sống và mua sắm.  Chúng tôi không muốn chỉ có một loạt các tòa nhà văn phòng cao tầng; chúng tôi thích có thêm hương vị dân tộc. Nhưng muốn giữ sự cân bằng phù hợp này cần sự tinh tế, khéo léo hơn. Chúng tôi đang làm công việc đó.’’ … Bây giờ, ở khu Little Saigon ngày nào, hiện chỉ còn lại có một nhà hàng Việt. Arlington đã thất bại.

Ngoài ra, góp phần vào sự suy giảm nhanh chóng của khu phố này là tâm lý ngày càng bất lợi hơn của công chúng đối với việc nhập cư, khi làn sóng thứ hai của một số người Việt Nam ít học hơn, không có của cải chạy trốn chế độ Cộng sản trên những chiếc thuyền nhỏ tới định cư. Khoảng thời gian từ năm 1975 đến 1995, ước tính có khoảng 800.000 “thuyền nhân” Việt Nam đã đến được một quốc gia khác an toàn, trong khi có tới 400.000 người thiệt mạng trong những cuộc hành trình đầy nguy hiểm.

Giữa những năm 1980, khi mà giá thuê nhà tăng lên tới 30 đô la một foot vuông, các doanh nghiệp Việt Nam bắt đầu di chuyển về phía tây dọc theo Đại lộ Columbia Pike và Wilson — cho đến khi Khu Mua sắm Plaza Seven mất đi cửa hàng tạp hóa trung tâm, nhiều người đã chuyển doanh nghiệp của mình đến địa điểm này, hình thành nên Trung tâm Eden ngày nay.

Năm 1996, việc xây thêm khu thương mại có tên là Tây Sài Gòn (Sài Gòn West) rộng đến 32.400 bộ vuông đã biến Eden Center trở thành trung tâm thương mại lớn nhứt của người Việt, và cũng là trung tâm mua sắm theo tinh thần Á châu lớn nhứt của vùng bờ biển phía đông Bắc Mỹ.  Eden Center hiện có hơn 125 cửa hàng, trong đó có hơn 40 nhà hàng và quán ăn. Khoảng một nửa số cửa hàng có lối vào trực tiếp từ bãi đậu xe, trong khi một nửa còn lại nằm bên trong của ba trung tâm mua sắm.

Việc Đậu Xe Là Quan Tâm Hàng Đầu Của Các Thương Gia Ở Trung Tâm Eden

Một chủ doanh nghiệp yêu cầu được giấu tên đã cho biết. “Khi tôi nghĩ đến việc quy hoạch, tôi chỉ lo lắng về chỗ đậu xe cho các doanh nghiệp trong khu Eden này, chúng tôi không có đủ chỗ đậu xe cho 120 cửa hàng trong trung tâm thương mại này. Rất nhiều khách hàng muốn vào, nhưng họ không muốn phải chật vật tìm chỗ đậu xe.” Thật vậy, bất kỳ du khách nào đến Trung tâm Eden sẽ hiểu ngay vấn đề này- việc đỗ xe mất khoảng mười lăm phút vào những ngày có “pop-ops”, không tìm được chỗ trống.

Khi được hỏi Trung tâm Eden có ý nghĩa gì đối với cá nhân mình, câu trả lời là khi Eden được xem là một trung tâm văn hóa, “tự nó đã có đầy đủ ý nghĩa. Thật vậy, Eden Center là một nơi đã được rất nhiều người biết đến như là khu sinh hoạt của cộng đồng người Việt. Ỏ khu thương mại này có rất nhiều món hàng chính thống và nhiều nhà hàng phục vụ các món ăn đặc sản … mà khách hàng sẽ không có thể tìm thấy ở bất kỳ nơi nào khác.” Ngay khi được hỏi làm thế nào thành phố có thể lên kế hoạch tôn vinh văn hóa Việt Nam, thì mối quan tâm, sự lo lắng đã được nêu lên ngay “Kế hoạch này để tôn vinh văn hóa Việt Nam, nghe thì rất đẹp đó, nhưng tôi không chắc là, liệu các tiểu thương chúng tôi có vượt qua được, có chịu đựng nỗi, có còn tồn tại sau khi thành phố phát triển quy hoạch, để mà thụ hưởng sự thành tựu của những công trình xây dựng đó không?”

Vị chủ tiểu thương này cũng hồi nhớ và kể lại câu chuyện trước đây, vẫn như một nguồn lịch sử đã gây sự mất lòng tin của cộng đồng tiểu thương. “Chúng tôi khó lòng mà tin được lời của Thành phố bởi vì, vào năm 2008, chúng tôi đã đến dự các buổi họp của Thành phố với yêu cầu được giúp đỡ và hỗ trợ. Chúng tôi củng đã dự các Town Hall, các cuộc họp của Tòa Thị Chánh để yêu cầu giúp chúng tôi trả tiền thuê nhà vì tiền thuê nhà quá cao.”

Cô Emily Bazemore, Chuyên viên Kế hoạch Cao cấp của Thành phố Falls Church và cũng là người đại diện cho thành phố tại buổi pop-up, đã tiếp lời hỏi là thành phố có thể làm gì cho các vị tiểu thương ở đây.

“Thật là khó có thể tin [lời thành phố], đúng không? Vì có một sự việc y như vầy đã từng đã xảy ra rồi. Đã không có một ai giúp chúng tôi. Không có một người nào giúp chúng tôi đâu. Tôi vẫn còn nhớ chuyện 34 năm trước, khi cộng đồng người Việt chúng tôi đang sanh sống làm ăn ở Clarendon, đã phải chuyển đi. Vì vậy chúng tôi mới không tin,” vị tiểu thương nói thêm, đề cập đến việc di dời khỏi Arlington, khởi nguồn câu chuyện của Trung tâm Eden. “Một chuyện tương tự cũng đã xảy ra ở Clarendon, thành phố đưa ra kế hoạch xây dựng các căn hộ và tòa nhà mới, sửa sang lại đường phố và cho biết sẽ vẫn giữ nguyên mặt tiền của các cửa hàng ở đó — nhưng rồi xe điện ngầm xuất hiện, các tòa nhà mới xuất hiện, và chúng tôi phải đi tìm một nơi mới để rời đi.”

Tất cả các vị tiểu thương, khi được phỏng vấn, đều bày tỏ mối lo ngại về việc đậu xe. Đâu chỉ là nỗi khổ nạn về chỗ đậu xe vượt quá 900 chỗ ở phía trước và 300 chỗ ở phía sau (dành cho nhân viên) không thôi – mà còn đáng buồn hơn khi thấy chủ mở rộng chỗ đậu xe mới; ai cũng mừng tưởng là có bãi đậu xe mới sẽ giải tỏa được vấn nạn thiếu chỗ đậu xe của Trung tâm Eden, không ngờ chủ đã dùng bãi đậu xe mới mở rộng này làm bãi đậu xe buýt cho những người đi đánh bài tại Sòng bạc Hollywood ở West Virginia. Còn về việc bảo trì tòa nhà, việc nhà vệ sinh không có nước nóng trong mấy tháng mùa đông, việc các tiệm gần cửa bị nước ngập khi mưa lớn, hay việc Trung tâm nói chung có thể bị tổn hại trước việc bán đất, đều được coi là những mối quan tâm thứ yếu.

Các đề xuất từ ​​những người Việt tham dự phỏng vấn bao gồm việc xin thành phố xem xét lại việc cho một nơi, ở ngoài trời để đặt cột cờ, và xây tượng đài vinh danh các cựu chiến binh trong Chiến tranh Việt Nam, (với nhấn mạnh rằng điều kiện tiên quyết vẫn là xin có nhiều chỗ đậu xe hơn) và xin đoạn đường Đại lộ Wilson, trong phạm vi của thành phố Falls Church, được đổi thành tên SaiGon Blvd. Cô Bazemore cho biết việc đổi tên đường Wilson là một đề xuất mà thành phố đã có cập nhật trong kế hoạch East End SAP.

Bất chấp những lời trấn an, nhiều người vẫn tin rằng Trung tâm Eden sẽ bị phá bỏ – và cộng đồng tiểu thương khu Eden sẽ phải dời đi một nơi khác – một hậu quả lập lại của lịch sử và những tin đồn phát sinh từ sự thiếu thông tin giao tiếp từ trước cho đến nay.

“Chúng tôi đã liên tục nghe nói rằng Thành phố, chủ sở hữu bất động sản và các tiểu thương chúng tôi có cùng một mục tiêu chung — tức trong hiện tại hoặc trong tương lai không có kế hoạch tái phát triển nào,” Bà Phó Thị trưởng Hardi cho biết là đã đến lúc phải cùng tham gia vào cuộc thảo luận này để đảm bảo rằng thành phố Falls Church sẽ thành công chớ không như Arlington đã thất bại. “Và hiện đã có cơ hội tìm ra cách tái đầu tư và cải thiện Trung tâm Eden – từ hiện trạng xây dựng, cho tới nơi chốn tụ họp cho cộng động, làm đường dành cho khách đi bộ và đi xe đạp, kể cả việc hỗ trợ cho những người thuê nhà. Chúng tôi đang lắng nghe quý vị.”